متن و منتقد

سایه تمنا…

(ماریو بارگاس یوسا)

دیکتاتورها همواره به ادبیات بدگمان بوده‌اند. آن‌ها می‌دانند که ادبیات تهدیدی برای آن‌ها به شمار می‌آید. ادبیات این امکان و استعداد را دارد تا به یاد ما بیاورد که اشکالی در چیزی وجود دارد. ادبیات به ایجاد نارضایتی و دگراندیشی کمک می‌کند و ما به‌عنوان شهروند اگر نخواهیم یک زامبی و مرده متحرک صرف باشیم و هر چیزی را که از بالا به ما تحمیل می‌شود بی‌چون‌وچرا بپذیریم ضروری است که جامعه را با ادبیات اشباع کنیم.

می‌اندیشم؛

ادبیات، سایه تمنای عشق نخستین ما است. جامعه با ادبیات به اشباع نمی‌رسد جامعه با ادبیات به اشتها می‌رسد... دیکتاتورها با میل به ادبیات آغاز می‌کنند و عشق به ادبیات را فرو می‌کاهند... دیکتاتورها سایه تمنای عشق نخستین را ترسناک می‌کنند...

(حمید ژیان پور)

تناقض و تراژدی مهندس بازرگان

(احمد زیدآبادی)

انقلاب‌ها در ابتدای خیزش خود چون وزیدن نسیمی تند در صحرایی ساکت و بی‌جنبش‌اند. ازاین‌رو، مطبوع و دلنواز جلوه می‌کنند و عقل‌ها را می‌ربایند و به‌تدریج فوجی عظیم را با خود همراه می‌کنند.

انقلاب‌ها اما در حد وزش نسیم، باقی نمی‌مانند و به‌سرعت چون گردبادی مهیب و توفنده به حرکت می‌آیند و سرتاسر دشت را درمی‌نوردند و همه‌چیز را بر سر راه خود به تلاطم می‌اندازند [...]

نقد و تحلیل

این فرض که "نسیم ملایم مرحلۀ نخست انقلاب یا همان "خیزش حماسی خلق" دل‌وجان بازرگان را هم نوازش داد و او ناخودآگاهانه حزم و احتیاطش را کناری نهاد و خود را به امواج توفندۀ انقلابی سپرد و در شمار یکی از رهبران آن درآمد" فرضیه‌ای ناصواب به نظر می‌رسد. مرحوم بازرگان خود موجد خیزش‌های اولیه انقلاب است. او از بانیان طرح جانب‌داری دخالت دین در سیاست بود و به‌طور خودآگاهانه بر دگرگونی ساختار بنیادی حکومت پیش از انقلاب تأکید داشت و بر رویکرد تئوریک و مواضع پراکتیک انقلابی برای دستیابی به اهداف دگرگونی ساختاری به‌طور سازمان‌یافته در تشکل جبهه ملی، تلاش می‌نمود [...]

من به رئیس‌جمهور چه گفتم

(محمد فاضلی)

✅ رئیس‌جمهور روز سه‌شنبه میزبان نزدیک به سی نفر از اصحاب علوم اجتماعی ایران بود. جلسه حدود سه ساعت طول کشید و قریب به دو تا سه دقیقه زمان من برای گفتن حرف‌هایم بود. حرفم را در چند گزاره مشخص و در پاسخ به سؤال ایشان که پرسیدند تبیین شما از وضع موجود و بانشاط نبودن جامعه ایران چیست ارائه کردم [...]

نقبي بر نقد

نويسنده در پاسخ به پرسش؛ "تبيین شما از وضع موجود و بانشاط نبودن جامعه ايران چيست؟"

در سه دقيقه پاسخ خود را در پنج اپيزود مختصراً ارائه كرده است.

در اپیزود اول، نمايي از وضعيت كنوني ايران را به دست داده و اعتقاد خود را قویاً در مورد این‌که ايران كشوري است كه (البته مشخص نيست بالقوه و يا بالفعل) ميان دو كشور سوئيس و سومالي قرار دارد. تصوير مبهمي از تبيین جايگاه اجتماعي و اقتصادي ايران در برزخ بودو نبود هويت شكل يافته و شفاف اجتماعي و اقتصادي به دست می‌دهد كه در كليت خود براي سازوكار تحليل دستاوردها و کاستی‌ها به‌طور طبيعي داراي ابهام است [...]

مرگ بر حقوق بشر...

(شادی خرم نیا)

فرقی نمی‌کند کجای جهان باشی، همه‌جا انسان هست!

اما واقعیت حقوق بشر این است: فرق می‌کند کجای جهان ایستاده‌ای!

• حقوق بشر می‌گوید: فرق می‌کند که اهل کجایی، اگر آمریکایی سیل‌زده باشی باید سیر شوی و اگر آفریقایی گرسنه باشی غذا به تو تعلق نمی‌گیرد[...]

  ---

نقد و تحلیل

به نظر من نویسنده محترم گزاره حقوقی را تبدیل به شعر نموده است. محتوای علوم سیاسی و یا اجتماعی را نمی‌توان با گزاره‌های شعر نقد و تحلیل کرد. در این صورت وجه احساس و تخیل ممکن است بر تأمل و تعقل درک روابط منطقی متن، غلبه نماید. این‌که حقوق بشر را "حقوق بی بشر" بنامیم، نیازمند اثبات منطقی ضعف روابط درونی گزاره سازه متن است که محتوای حقوق بشر مبتنی بر آن تدوین‌یافته است[...]

کارل ریموند پوپر

(کارل ریموند پوپر)

من در کتاب جامعه باز و دشمنان آن نوشته‌ام که بدون آزادی، نه عدالت می‌تواند وجود داشته باشد و نه امنیت، البته بدیهی است که امنیت کامل وجود ندارد و به همین دلیل امنیت در مقابل جنایتکاران بزرگ هم وجود نخواهد داشت. امنیت تقریبی در این زمینه تنها به‌وسیله نظارت عمومی امکان‌پذیر است، هرکجا نظارت عمومی از میان برداشته شود. جنایتکارانی بسیار بزرگ ظهور می‌کنند و اغلب نیز این احساس را دارند که بشریت را به‌سوی سعادت رهبری می‌کنند و روشن است که خود را منجی بشریت معرفی می‌کنند [...]

نقد و تحلیل

کتاب‌های جامعه‌شناسی و روان‌شناسی حاوي پند و اندرز نيست. جامعه شناسان و روان شناسان، مردم را اندرز نداده‌اند. آنان باورهاي ايده­آليستي را بر شانه‌های احساسات مردم سوار نکرده‌اند و مردم را براي ساختن بهشت خوشبختي در سرزمین‌های دور، به بيگاري نبرده‌اند [...]

محقق به قلم نياز دارد نه به علم (پرچم)

این‌که زندگي اخلاقي انسان‌ها را تاريخ كنيم و آن را برجسته و پررنگ به ديگران نشان بدهيم، مانند اين است كه به‌جای مطالعه عميق و تحليلي متون تاريخ، آن را ورق بزنيم و عکس‌های زيبا، جذاب و ديدني آن را به ديگران نشان بدهيم. در اين صورت ما بخش مهمي از روح متن را كه نيازمند تدقيق و بازكاوي متخصصانه است، از حوزه تحقيق خارج و جسد آن را باشكوه، بر شانه‌های احساسات مردم، حمل نموده‌ایم [...]

دروغ‌های رسانه‌ای

جامعه‌ای که دروغ‌های رسانه‌هایش از دروغ‌های مردمش شاخ‌دارتر است جامعه‌ای فریب‌خورده و روبه‌زوال است.

نقد و تحلیل

به نظر می‌رسد نويسنده اين متن، در تعريف جامعه فریب‌خورده و روبه‌زوال از تبیين جامعه‌شناسی مفهوم زوال و انحطاط، طفره رفته است و بدون توجه به چگونگي سازوكار شکل‌گیری انحطاط، از ميان رفتن بخشي از دستاوردهاي مدنيت در جامعه را به معني از ميان رفتن فرهنگ در نظر گرفته است و به‌سادگی و سهولت، زوال و انحطاط را از مسير قرن‌ها فرهنگ و تمدن عبور داده و ساده‌لوحانه براي تهيیج احساسات مردم، نگرش متناقض و غیرمنطقی خود را در حفظ اصالت فرهنگ و تمدن جامعه، جانب‌دارانه معرفي كرده است. اين نگرش متناقض كه عاري از منطق در بيان است، در مورد موضوع مهم جامعه‌شناسی انحطاط كه نيازمند تبيین علمي است به شكل توهين­ آميز رفتار مردم را فریب‌خورده و عامل رو به انحطاط معرفي می‌کند و عنصر فريب را شرط جامع و مانع شرايط روبه‌زوال می‌داند. منتقد روش‌شناسی و تبيین علمي، اين متن را متناقض، ساده ­لوحانه و نوعي دروغ شاخ­دار از نوع ژورناليستي آن، كه به جعل رفورميسم آلوده شده است، ارزيابي می‌کند.

(حمید ژیان پور)

وقتی عکس همسرم را زیر سینی چای پنهان کردم

(دکتر فردین علیخواه)

یک روز در کلاس آسیب‌شناسی اجتماعی و در بحث از "خانواده و طلاق"، از دانشجویانم درباره تعداد فرزندان برخی از سیاستمداران کشورهای غربی پرسیدم. برایم بسیار جالب بود که بیشترِ دانشجویان؛ برای مثال می‌دانستند که اوباما دو دختر دارد و اینکه حتی دختران او چند سال دارند! برخی از دانشجویان معتقد بودند که این سیاستمداران با انتشار عکس‌های خانوادگی‌شان و البته "در عمل" به جامعه می‌گویند که اهلِ خانواده‌اند و خانواده برایشان مهم است[...]

نقد و تحلیل

موضوع اصلی مطلب، آسیب‌شناسی اجتماعی است و در محتوای مطلب با ذکر مثال و مصداق، شواهدی از یک رفتار اجتماعی که می‌تواند منجر به شکل‌گیری زمینه یک آسیب اجتماعی در رفتار جمعی مردان و به‌ویژه زنان در اجتماع بشود، آورده شده است. مخاطب در کلاس درس، دانشجویان هستند و تحلیل جامعه‌شناختی در مورد موضوع موردنظر (درس آسیب‌شناسی اجتماعی) مخاطب خاص دارد [...]

نظر هرکسی محترم است؟

(سمیه یوسفی)

نظر هرکسی محترم است؟ اصلاً و ابداً.

هرسال می‌کوشم دست‌کم یک‌بار، دو چیز را روی دانشجویانم امتحان کنم. نخست آن‌که آنان را «فیلسوف!» خطاب می‌کنم؛ تعبیری که چندان جدی نیست، اما امیدوارم باعث تشویق آنان به فراگیری فعال شود.

دوم، این بحث را پیش می‌کشم: «مطمئناً این عبارت را شنیده‌اید که "هرکسی حق دارد نظری داشته باشد و اظهارش کند". شاید حتی خودتان نیز این تعبیر را به‌کاربرده باشید و چه‌بسا برای جلوگیری از یک استدلال یا در بن‌بست قرار دادن کسی، این کار را کرده باشید[...]

نقد و تحلیل

پروفسور استوکس (stokes) فروتنانه و متواضعانه در احترام به اصل آزادی اندیشه، برای بیان و حفظ اصالت دیدگاه، عالمانه به ما توصیه می‌کند که در بیان و دفاع از اندیشه غیرمستدل پافشاری نکینم و اندیشه را در گستره مفهوم تا رسیدن به عمیق معنی، رها و آزاد بگزاریم. آن اندازه که در فضای آزادی قادر باشد به تعمیق بیشتر برسد. وقتی ما مفاهیم منبسط و عمیق را به نگرش فردی خود مرتبط می‌کنیم، خودخواهانه، آزاد اندیشیدن در مفاهیم غنی را از محتوای مفهوم، سلب می‌کنیم و بر آن نام بیان آزادی می‌گزاریم [...]

گور دسته‌جمعی بود آن پناهگاه

(محمد فاضلی)

- سال‌های وحشت جنگ و حمله هوایی عراق بود و وسط حیاط مدرسه ما یک پناهگاه ساخته بودند. آژیر قرمز که به صدا درمی‌آمد، چهارصد پانصد نفر دانش‌آموز دوره راهنمایی، وحشت‌زده به سمت دو در ورودی پناهگاه حمله می‌بردیم. پناهگاهی تاریک که کودکانه تصور می‌کردیم اگر بمب بر سر آن بریزد در امان خواهیم بود؛ چه تصوری خامی. بمبی اگر به آن پناهگاه می‌خورد، گور دسته‌جمعی ما می‌شد [...]

نقد و تحلیل

متنی پیش روی با عنوان "گور دسته‌جمعی بود آن پناهگاه" در کانال "اهل قلم و فرهنگ" منتشر شده است. متن 9 پاراگراف دارد و به موضوع ترس ناشی از التهاب در جامعه می‌پردازد. نویسنده عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی است و در حوزه جامعه‌شناسی سیاسی و شهری فعالیت دارد در این نوشتار متن موردنظر، تحلیل و نقد می‌شود [...]

نظر پروفسور اسمیت درباره ایرانیان

(پروفسور اسمیت)

نقد و تحلیل

این‌گونه مطالب که بریده و در چند خط ارائه می‌شوند اعلامیه‌ای است که حاوی نظریات علمی نیست. ما نیاز داریم تا محتوای کامل سخنرانی دکتر اسمیت را کامل ازنظر بگذرانیم و با توجه به دیدگاه علمی ایشان اسناد و شواهد متکی به منابع معتبر را بررسی نماییم. اینکه فردی ادعا کند "ایرانی نمی‌تواند مسلمان باشد" یک ادعا است و نمی‌تواند تا آن اندازه وجاهت علمی داشته باشد تا تأمل و تعقل ما را برانگیزد[...]

درد این است. درمان کجاست؟

(کمال اسماعیلی)

سقوطی که جامعه‌ی به‌ظاهر علمی ما بخصوص در حوزه علوم انسانی چند صدسالی است دچارش شده است. حفظ کردن و حاشیه‌نویسی و درنتیجه سنگینی دایره اطلاعات و محفوظات است.

بدون فهم و حتی لحظه‌ای درنگ و اندیشیدن در خود (خود تاریخی) و نتیجه‌اش: سقوط، سقوط در فوران‌های اطلاعاتی پوپولیستی، بی‌هویتی و تکرار مکرر تاریخ؛ و خستگی و درماندگی و له‌له زدن در زیر بار تاریخ نا اندیشیده[...]

نقد و تحلیل

"سقوطی که جامعه‌ی به‌ظاهر علمی ما بخصوص در حوزه علوم انسانی چند صدسالی است دچارش شده است." این چند صدسال، مبالغه است و قابل‌اثبات نیست. همین چند صدسال می‌دانید چند سال از عمر یک تمدن است؟ خودزنی تا این حد [...]

سوریه نمی­ شویم

(سمیه یوسفی)

در چند روز اخیر که کشورمان در حال تجربه بحران است و شرایط برای اظهار وجود گروه‌های مخالف و معترض مهیا شده، از هیچ‌چیز بیشتر از کور و خشن بودن این جریان نترسیده‌ام. چند سال است که کشورهای همسایه و منطقه آشوب‌های جدی و جنگ و درگیری و سقوط در دامان گروه‌های تکفیری را تجربه کرده‌اند و در این میان هیچ توشه ارزشمندی نیز نصیبشان نشده است[...]

نقد و تحلیل

به نظر من محتوای متن، دارای جهت‌گیری سیاسی به سمت تخریب رفتار آگاهانه مردم و نادیده انگاشتن باورها و تأملات ناشی از درک و تجربه سیاسی آنان از بافت زمینه‌ای که در آن به‌طور عینی و ملموس زندگی می‌کنند، است. به نظر می‌رسد این، نوعی نگاه سیاسی تحذیری است که با استفاده از شواهد مقاطعه­آمیز و وهن آور، بدون ارائه مستنداتی از متن و تحلیل دقیق زمینه، از بالا به پایین نگاه ملکوتی برای تحذیر و دور نگه‌داشتن مردم از خطری که به نظر نویسنده، مردم از آن آگاهی عمیق و دقیق سیاسی، اجتماعی ندارند، است [...]

نظام مدیریت بحران، نظام مدیریت سرکوب

(حامد آئینه ­وند)

در شامگاه گذشته وقتی تهران متعاقب زلزله ۵.۲ ریشتری لرزید و مردم به خیابان‌ها آمدند، پمپ‌بنزین‌ها شلوغ شد، ترافیک شدیدی در اوج آلودگی تهران شکل گرفت و خط‌های ارتباطی با اختلال شدید مواجه شد. اگرچه این زلزله تخریبی بر جای نگذاشت و تلفاتی در پی نداشت اما خیابان‌های تهران را قفل و آرامش روانی شهر را مختل کرد. قفل شدن خیابان‌های تهران در چنین وضعیتی به این معناست که در صورت رخداد زلزله‌ای باقدرت بیشتر عملاً امکان امدادرسانی وجود نخواهد داشت و حجم تلفات میلیونی، کلکسیون فجایعی را که در طول ۴ دهه گذشته در کشور توسط مدیران نظام رخ‌داده است را تکمیل خواهد کرد[...]

نقد و تحلیل

یک تحلیل ساده اما روشمند از متن، نشان می‌دهد که محتوای متن مبتنی بر آموزه‌های علوم سیاسی به‌درستی و به‌دقت تبیین نشده است. متن بیان حکم و قضاوتی است که نگرش مخاطب را آماج جهت‌گیری اهداف سیاسی، قرار می‌دهد. ساختار و بافت درونی این نوع مطالب ضعيف و البته به نظر می‌رسد مبتنی بر شواهد و مستنداتی است که تفسیر جهت‌دار، به آن جهت می‌دهد [...]

اخلاق

(علی بیگی)

علم اخلاق به‌عنوان یک شاخه علمی، به‌مرور از بین خواهد رفت و در دو شاخه دیگر علمی، شناخت مذاهب و روان‌شناسی تکامل، ادغام خواهد شد.

در طول تاریخ، از یونان باستان تاکنون، مطالعه اخلاقیات و این‌که چه چیزی و چرا اخلاقی هست یا نیست، بر عهده فلاسفه و رهبران مذهبی بوده است. ولی با پیشرفت‌های علمی، همان‌طور که دیگر معتقد نیستیم که زمین صاف است و مرکز جهان، همان‌طور که می‌دانیم زمین بر شاخ گاو قرار نگرفته است، خیلی از مباحث علمی، از شکل نظری مطلق، به شکل ملموس و قابل‌اثبات درآمدند[...]

نقد و تحلیل

سه مفهوم در باطن کلمه اخلاق (Ethics) وجود دارد که در تعریف اصطلاح اخلاق، دقت و تأمل در استفاده مفهومی از معنی و کاربرد آن، مراد ما را در تبیین درست و دقیق‌تر اصطلاح اخلاق، روشن خواهد کرد. مقدما بر اهل تحقیق مبرهن است که مفهوم اصطلاح علم اخلاق در واژه انگلیسی با فلسفه اخلاق فقط اشتراک لفظی دارد و یکی پنداشتن معنای این دو با یکدیگر موجب خلط معنا، می‌شود. در مفهوم اصطلاح اخلاق سه معنی در نظر گرفته می‌شود[...]

تحلیلی بر تأملات فلسفی در سیاست

نقطه عزيمت شك يقين است. شما تا باوري را موردتوجه قرار ندهيد هرگز نمی‌توانید در ماهيت آن شك كنيد. تأملات فلسفي عميق، خاستگاه باورهاي ما هستند. باورها رفتار منطقي ما را شكل می‌دهد شك منطقی‌ترین رفتار در تعميق باورهاي ما است.

شكستن تابوها و زير سؤال بردن پیش‌فرض‌ها، حداقل تلاش عقلاني است. تابوها و پیش‌فرض‌ها نيز مبنايي فلسفي دارند، ازاین‌رو با فلسفيدن می‌توان احكام شك را در مورد آن صادر كرد [...]