متن و منتقد

قسمت سوم تحلیل داستان

زنی که مردش را گم کرد

نام داستان کوتاهی از صادق هدایت است که در سال ۱۳۱۲ در مجموعه‌ی سایه‌روشن به چاپ رساند.

سادات هاشمی

اما در این داستان و مخصوصاً از زبان زرین کلاه بارها گفته می‌شود؛ مثلاً جایی می‌گوید: «هر زنی که گل ببو را ببیند طاقت نمی‌آورد، خودش را می‌بازد و ممکن است خیلی زود شوهرش را رندان از دستش بیرون بیاورند.» ترس از دست دادن شوهر، ترس برگشت به شرایط گذشته، ترس به دست نیاوردن گل ببو و... این ترس باعث می‌شد که زرین کلاه دست به هر ذلتی بزند.

حمید ژیان پور

شما دارید شکل ترس را بیان می‌کنید نه صورت ترس، محتوای ترس چیست؟ او می ترسید که برگردد به شرایط گذشته اما به خاطر جه؟

به خاطر اینکه از لذتی که تجربه کرده بود دور بیفتد و اساساً صادق هدایت دارد از یک لذت اصیل زنانه در ارتباط با یک مرد صحبت می‌کند و شروع آن با آواز بود. برای او آواز، لذت بود [...]

قسمت دوم تحلیل داستان

زنی که مردش را گم کرد

نام داستان کوتاهی از صادق هدایت است که در سال ۱۳۱۲ در مجموعه‌ی سایه‌روشن به چاپ رساند.

سادات هاشمی

من معتقدم "زرین کلاه" در بند عقده‌ها اسیر است در بخش انتهایی داستان، زرین کلاه ، به همان شرایط مشابه و آشنا در برخورد با مردی شبیه گل ببو که شلاق می‌زند و بوی طویله می‌دهد، برمی گردد و می‌خواهد که درهمان شرایط قرار بگیرد؛ به نظر من، او حس رهایی را در آن فضای بکری که بزرگ‌شده بود نچشیده است. در شب اول عاشقی‌اش می‌گوید: «همه آن‌ها و هر چیز معمولی و بی‌اهمیت به نظر او عجیب، غیرطبیعی و پر از اسرار آمد که معنی دور و مجهول داشت و هرگز به فکر او نمی‌رسید.»

در آن شب، آن حس جدید باعث شد که به اطرافش، به چشم دیگری نگاه کند و نگاهش به زندگی عوض شود؛ یعنی حتی به محیط بکر و زیبای اطرافش دقت نکرده بود و طعم رهایی را نچشیده بود [...]

قسمت اول تحلیل داستان

زنی که مردش را گم کرد

نام داستان کوتاهی از صادق هدایت است که در سال ۱۳۱۲ در مجموعه‌ی سایه‌روشن به چاپ رساند.

حمید ژیان پور

یکی از مشخصه‌های داستان کوتاه، انسجام است. داستان "زنی که مردش را گم کرد"، تا اندازه ای با آثار دیگر صادق هدایت متفاوت است زیرابه نظر می‌رسد صادق هدایت داستان را روایت و قصه‌گویی کرده است. در این داستان بیشتر به نمونه‌ها پرداخته درحالی‌که در آثار دیگرش بیشتر به نمادها می‌پردازد. "زرین کلاه"، نمونه فرهنگ نوظهور غرب در بستر سنت است؛ زیرا در انتهای داستان، جنبش و رستاخیزی را در نگرش زرین کلاه می‌بینیم که به‌نوعی معرف تحولی است که در بستر باورهای سنتی او، شکل‌گرفته است. منظور من از بستر باورهای سنتی زرین کلاه آن خاستگاهی است که درواقع صادق هدایت به‌خوبی توانسته است آن را به ما بنمایاند. [...]

معنا

یادداشتی بر مجموعه داستان «باجي» از نعمت مرادی

(رضا روشنی)

شايد شما هم اين سخن ويت گنشتاين را شنیده‌اید كه می‌گوید «آنچه می‌توانیم بپرسيم اين است كه معنادار است كه بدان شك كنيم.» اين جمله زبان حال هنر است. به يك معنا هنر يعني تشكيك، تشكيك در معناهاي مسلم و قطعي. تشكيك در هر آنچه سعي می‌کند حقيقي و جاودانه خود را عنوان كرده و اغلب ظاهري حاد و شديد دارد. داستان به‌عنوان يك فراورده زباني و به‌عنوان مجموعه‌ای از گزاره‌ها، هم هستي را مطرح می‌کند و هم نيستي. هم از هست‌ها سخن می‌راند و هم از نیست‌ها. به همين معنا هم اينجايي است و هم آنجايي. دلالت‌های مشخص از جنس هستی‌اند و دلالت‌های نامشخص از جنس نيستي. آنچه اين وسط از راهكار هنر به منصه ظهور می‌رسد،  احساس بودگي و حضور است، حضوري كه «با_در جهان» و «با_بي ديگران» به‌صورت «اين_آن» جايي بودن تجلي پيدا می‌کند و چنين معنا رسانی می‌نماید. بنابراين معنادار و طبيعي است وقتي هنرمند می‌پرسد هستي چيست؟ آيا من هستم در اینجا در آنجا؟ آيا من در آنجا كه می‌خواهم، هستم و حضور دارم؟

اثر ادبي می‌کوشد معنايي به جهان بخشيده و يا جهان را از پوشيدگي و ابهام به درآورد. داستان به‌عنوان يكي از ژانرهاي هنري، ارتباط مسلمي با اين معنا دارد. اين  معنا در مجموعه باجي نيز قابل‌ردیابی است و می‌توان از آن سخن گفت [...]

نقبي بر نقد

"دگرگونی‌های معنایی، بیش از هریک از جنبه‌های دگرگونی زبان، با زندگی و فرهنگ جامعه پیوند دارد. این‌گونه تغییرات از قید ساختارهایی که خاص نظام زبانی است، آزاد است اما به‌هیچ‌وجه از توجیهات زبانی به‌طور کامل بی‌نیاز نیست" (آرلاتو، آنتونی، ص 223. درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی، ترجمه یحیی مدرس. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی. 1373).

این فرض که مجموعه داستان باجی، از طریق مؤلفه‌های اثر (اقلیم گرایی- زن محوری- توجه به آرکی تایپ‌ها- روایت) به معنا دست‌یافته و یا به آن پرداخته است، با توجه به ادله ارائه‌شده در متن، قابل نقد است.

الف) اقلیم گرایی: اقلیم، ساختار به‌هم‌پیوسته، منسجم و یکپارچه از روایت تاریخی فرهنگ است که روایی، سازگاری و مناسب بودن آن بازتاب تجربه زیسته است. تجارب زیسته، نشانه‌های دیرین و کهن از الگوهای روا و مناسب است که معرف هنجار یا نرم اکثریت جامعه است  [...]

باجی

(نعمت مرادی)

نقد و تحلیل

چرا باجي؛

داستان باجي، داستان "ملاك مرجع" است. روايتي همبسته از عناصر روايي كه از منبع خودساخته، دروني و ارتجاعي به‌سوی پیش‌فرض‌های انفعالي، پيش می‌رود و بر خود، پيشي می‌گیرد. باجي، نماد غلبه تاريكي درون بر روشني بيرون است. باجي، مانند باتلاقي است كه غلظت گل‌ولای، همه‌چیز را در خود فرومی‌برد.

باجي، ملاك مرجع است. باورهاي خودساخته ناشناخته، دروني و ارتجاعي، ملاك باورهاي باجي است.

داستان با توصيف آغاز می‌شود و با توضيح به‌پیش می‌رود. همبستگي ميان توضيح و توصيف، جايي براي توقيف و توقف باقي نمی‌گذارد.

مخاطب در گل‌ولای تلاقي باتلاق و تقلا، وامی‌ماند و مغلوب غلبه باجي می‌شود [...]

رمان

دندان هار یک روایت آشفته

(مظاهر شهامت)

نقد و تحلیل

اين تنهايي، روح ندارد؛

انسان، تنهایی را در درک روح جمعی تفرد، جستجو می‌کند...

رمان "دندان هار یک روایت آشفته"، رمان راهپیمایی معانی است. صفوف به‌هم‌پیوسته‌ای از مفاهیم که تفرد را درباخته و در اهتزاز حرمت تنبیه (آگاهی) در تاخته است.

"جسد خیس پیچیده شده لای پتو با طرح منحنی‌های قهوه‌ای‌رنگ، مانند بچه‌ای است که زانوهایش را بغل کرده و خشک‌شده است". جمله آغازین رمان، نمادی از تفرد درباخته است. جسدی که چشم‌های خوش‌رنگ او نشانی از تفوق در تاختن است [...]

مروری بر نقدهای

کتاب بی‌مقصد

(آرزو اسلامی)

گپی بر مجموعه داستان «بی‌مقصد»

(شراره یقینی)

بر اساس اصل عدم قطعیت، در جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، شاید بهتر باشد تا کتاب حاضر را فقط در یک چهارچوب از نقدهای «نویسنده محور»، «متن محور» و یا «خواننده محور» بررسی نکنیم؛ درواقع این کتاب، قابلیت بررسی از هر محوری را دارد چراکه می‌شود رنگ مایه‌هایی از نوشتار مدرن، کلاسیک و حتی میانه این دو را در یک کتاب دید؛ لذا ابتدا می‌رویم سراغ عروسک‌ها، شخصیت‌ها و نویسنده کتاب، خانم آرزو اسلامی... ایشان صرفاً یک نویسنده نیست و از دنیای هنر فقط از نویسندگی بهره نبرده است؛ بلکه ایشان عروسک ساز هم هست؛ عروسک‌های خاص، زیبا و بی تکرار می‌سازد که هرکدام صاحب شخصیت‌هایی هستند که انگار، دستمایه‌ای شده‌اند، برای شخصیت‌های داستانی‌اش؛ شخصیت‌هایی که به‌رغم ساختارِ خاصِ داستانِ کوتاه، عمیقاً در ذهن خواننده نفوذ می‌کنند و ماندگار می‌شوند و عناصری اِتری نیستند که با رفتن و رسیدن به داستان بعدی، از ذهن خواننده تصعید شده و بیرون بروند؛ درواقع نمی‌شود از نقش مؤلف در اینجا صرف‌نظر کرد و او را پیش از نقد، کُشت [...]

رمان "دوار"

(میثم علیپور)

یادداشتی بر كتاب رمان "دوار"

نقش، ابژه نفس است.

كاش نقش به نفس ببازد...

در رمان "دوار"، نفس به نقش می‌بازد و در قعر چاه درون خويش، در گذشته خود، در می‌پیچد و نقش، می‌شود نفس...

گفتمان متن در رمان، متوجه "نقش" است و واگويه­هاي پرهياهوي شبه اگزيستانسياليستي، ساختن و برخاستن معناي زندگي را نه در "نفس" كه در نقش می‌یابد. ازاین‌رو در برخاستن و بالا كشيدن معناي وجود، ناكام می‌ماند و به شبیه‌سازی اجزاي وقايع نامرتبط می‌پردازد. وجود و نفس از هم می‌گسلد و قدرت نقش بر نفس غلبه می‌یابد.

گفتمان شخصیت‌ها از زمينه و زمان وجودي (نفس) جدا است و بر حول محور "نقش" دور می‌زند [...]

گفتگو پيرامون روش شناسي تحليل رمان

اشراق درخت گوجه‌سبز

(شکوفه آذر)

احمد عدنانی پور

• در رمان‌هایی با موضوع سیاسی، اجتماعی به‌طورمعمول فضایی سرد و پرالتهاب حاکم است و زبان که مولد چنین فضایی است از این تأثیرات بی‌نصیب نیست. بااین‌وجود تفاوت زمانی به چشم می‌آید که از روال معمول متمایز باشد. این‌طور که در رمان "اشراق درخت گوجه‌سبز"، نوشتاری خشک و بی‌روح فضای سرد و ملتهب سیاسی، مدنظر نویسنده نیست، "شکوفه آذر" تلاش دارد با زبانی ماجراگو فرضیه‌های خشک و منطقی ناشی از فضایی رادیکال و ایدئولوژیک را بشکند. بااین‌وجود اما قصد ندارد با استفاده از ادبیات تخیلی وقایع را بازگو کند. شاید به این خاطر که نمی‌خواهد ابعاد اجتماعی و سیاسی و تأثیرات عاطفی و پیامدهای این تحولات سیاسی را از دست بدهد و اینجاست که راه سومی میان اجتماع و سیاست، در شکاف، تحول و آسیب، پیدا می‌شود و آن مسیری است که قصد و نیتی برای موجه نشان دادن وقایع آن‌طور که باید نیست [...]

تحليلي بر

داستان كوتاه موسي

(منصور علیمرادی)

نقد و تحلیل داستان كوتاه موسي

جورچين ايفاي نقش؛

داستان موسی، داستان قانون "ادامه خوب" است که در آن چیزی که خوب، اصیل و ساده است ادامه پیدا می‌کند. "ادامه خوب"، مفهومی از توانایی ذاتی است که در سادگی بروز می‌یابد و در شعاع بسته توان بالقوه هستی خویش، شکل می‌گیرد. قانون ادامه خوب، سازمان ادراکی ما را تحت تأثیر یکنواختی قرار می‌دهد و ما را برمی‌انگیزد تا برای کامل کردن وجوه پنهان عناصر همانند، شکل را ادامه دهیم. بدین ترتیب ما انتهای پدیده را منسجم و ساده درک می‌کنیم. درک سادگی، مبتنی بر قانون "ادامه خوب" به این معنا است که ذهن ما درک روابط میان پدیده را تا رسیدن به یکپارچگی ادامه می‌دهد و برای رسیدن به انتها به دقیق شدن و تعمیق در درک روابط منطقی میان عناصر درونی پدیده، نیازی ندارد. بنابراين سازمان ادراکی ما شکل را به‌صورت یک کل یکپارچه و منسجم درک می‌کند [...]

تحليلي بر داستان سوق تاريك

(دکتر مجتبی تجلی)

 نقد و تحلیل

داستان میان دو جرقه آتش به‌یک‌باره خلق می‌شود، درحالی‌که فرجام داستان در آغاز کورسوی شعله‌های جرک جرک کنده‌های گز، خود را می‌نمایاند، آتش سرخ گلوله به‌سرعت بر پشت سردار می‌نشیند.

مندلی سردار، سردار آرزوهای فروخورده است که بر بلندای آسمان آرزوهای خود از بن سوق چاه بیرون می‌آید، در دکان ذبح گوسفند، مأمور دولت را قربانی سرفرازی خود می‌کند و خود غیورش کشف می‌شود. روایت تاریخی داستان، بخش رئال و عینیت یافته ماجرای جان‌فشانی، غیرت، شرف و وطن‌پرستی است. راوی اما از دل سیاهی شب، از توصیف آتش شعله‌ور آغاز می‌کند و در خرمن هستی انسان غیور، آتش برمی‌افروزد [...]

نقد و تحلیل داستان زرافه مغرور

قصه‌های قبل از خواب برای بچه‌ها

(جانگ شو)

خلاصه داستان: داستان درباره زرافه اسباب‌بازی است که دوست ندارد از دنیای خودخواهی خود خارج شود، بنابراین ترجیح می‌دهد پشت ویترین مغازه بماند. دنیای زرافه در درون خودش جریان می‌یابد تا این‌که متوجه می‌شود به دلیل اینکه مغازه‌دار اسباب‌بازی‌های جدید برای فروش آورده است مجبور است تا زرافه زیبا را به انبار منتقل کند[...]

نقد و تحليل

رشد اخلاقي در كودكان، مبتني بر فرايند رو به رشد چندمرحله‌ای سازمان شناختي است. روان شناسي شناخت­ گرا، به تبيین دقيق مراحل رشد استدلال اخلاقي كودكان پرداخته، آن را مبتني و همگام با سطح رشد سني كودك می‌داند

پروفسور "ژان پياژه" و "لورانس گلبرگ" دو روان­شناس برجسته شناخت­ گرا، با استفاده از مدل مطالعات دقيق آزمايشگاهي و ميداني فرايند مراحل رشد اخلاقي كودك را از سن قبل از هفت‌سالگی تا پانزده‌سالگی موردبررسی علمي قرار داده‌اند.[...]

نقد و تحلیل کتاب روباه نیمه‌شب

(بتسی بایارس)

خلاصه کتاب: محیط روستا برای پسر نوجوان که تمایل به رفتن به آنجا را ندارد نوعی تهدید تلقی می‌شود. تجربیات ناخوشایند "تام" از حضور در روستا مسئله اصلی او است. والدین و اطرافیان، شرایط را برای حضور خودانگیخته "تام" فراهم می‌کنند؛ بنابراین چگونگی تعامل والدین با پسر نوجوان در انتخاب آزادانه و بدون اجبار او در روستا، مسئله اصلی والدین است [...]

نقد و تحلیل

کتاب "روباه نیمه‌شب" برای گروه سنی 9 تا 15 سال نوشته‌شده است. نویسنده کتاب، خانم بتسی بایارس (1928)، نویسنده آمریکایی داستان‌های کودک است که زندگی پررنجی را در دوره رکود اقتصادی آمریکا سپری کرده است. او که دل‌بسته تعلیم و تعلم کودکان بود، مادر سه فرزند است که محیط امن و آرام خانواده، حاصل نگرش او در ایجاد فضای رشد عاطفی و عقلانی فرزندان است [...]