متن و منتقد

گفتگو

استناد تاریخی

محمود قناعتی

من ترور رئیس دولت مشروطه، علی‌اصغر خان اتابک و نیز ترور پادشاه مشروطه، محمدعلی شاه، توسط مجلس و عدم پاسخگویی بلکه نطق‌هایی در دفاع از این اقدامات را دلیل کمی بر اقدام به تعطیل ساختن مجلس نمی‌بینم. احتمالاً شما این اقدامات را نمی‌خواهید در نظر بگیرید یا شاید ترور سران مملکت توسط پارلمان برای من نوعی اقدام عجیبی است و در دنیا چیز نرمالی بوده! الله‌اعلم.

آفتاب پرست

آن‌هم قانون داشت. می‌توانست با دلیل قانونی با عوامل ترور برخورد کند. شما اگر پرده تعصب مانع نبود، از به توپ بستن فله‌ای نمایندگان ملت دفاع نمی‌کردید. کشتن انسان بی‌گناه، جنایت است خواه ناصرالدین‌شاه بکشد، خواه رضاخان، خواه خمینی. چه فرقی دارد؟ لطفاً عینک‌های رنگی را بردارید.

محمود قناعتی

اتفاقاً من تعصب شدیدی روی روش علمی دارم، از این تعصب دست‌بردار نیستم و به‌واسطه‌ی همین تعصب، هیچ‌گونه چرندی برایم قابل‌هضم نیست. بهتر است شما هم عینک رنگی از نوع سندی بگذارید و به‌جای منابع تئاتری و رمانتیک، نگاهی به اسناد و منابع علمی تاریخی بیندازید؛ اولاً شاه دقیقاً اقدام به تعقیب قضایی کرد و جوابی نیامد بلکه با هجمه‌های تندی علیه خود مواجه شد. پس این‌گونه نامه‌ای نوشت:

"درحالی‌که اساس امنیت برای شخص سلطنت تا این درجه متزلزل باشد چگونه عموم اهالی از نعمت صحت و امان بهره‌مند خواهند شد؟ انتظار داشته و داریم که از طرف مجلس بیشتر و زیادتر از خودمان بر تعیین محرکین و گرفتاری مرتکبین، به اولیای امور تأکید و تشدد به عمل آید. تاکنون که نه روز از این مقدمه گذشته، اثری و حاصلی ظاهرنشده است." (ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، ۲۷۵)

ثانیاً یوم‌التوپ، اوایل سحر به وقوع پیوسته، در این ساعت نمایندگان در مجلس حضور نداشتند. با عدم جواب دهی مجلس، شاه اقدام به ورود مستقیم برای مجازات عاملان هرج‌ومرج در کشور گرفت؛ محمدولی خان تنکابنی در خصوص این افراد نوشته: "زیاده‌روی و هرزگی و هتاکی جمعی اوباش و اراذل که به نام مشروطه دست تعدی و تجاوز به جان و مال و حیثیت و شرف مردم دراز کرده بودند، اکثریت و عامه مردم را از مجلس و مشروطه متنفر ساخته بود؛ و اگر اقدام محمدعلی شاه نبود، مردم خود بساط مشروطیت برمی‌چیدند."

این یعنی ورشکستگی سیاسی و اخلاقی مشروطه‌طلبان و این اقدام شاه بیشتر از اینکه اقدام به نابودی سیستم سلطنت مشروطه باشد، نجات مشروطه از اوباش و اجانبی بوده که به لباس مشروطه‌طلبان درآمده بودند.

حمید ژیان پور

به نظر می‌رسد، روش علمي در تاريخ، تبیيني و يا علي و معلولي نيست و این‌گونه نخواهد بود كه منجر به تأیید مسلمات وقايع تاريخي بشود.

استفاده از روش علمي در تاريخ به تحليل و نه تبیين پدیدارشناسی زمینه‌های ناشناخته وقوع پدیده‌ها می‌پردازد و حدوث وقايع تاريخي را در چگونگي چيستي ماهيت پديده و آثار آن موردمطالعه قرار می‌دهد.

به توپ بستن مجلس معلول علت تاريخي نيست...

محمود قناعتی

به توپ بستن مجلس و سرکوب اوباشی که به مسلک مشروطه‌طلبی درآمده بودند حادثه‌ای اتفاقی نبوده که تنها به آثار آن بپردازیم. علیّت تاریخی (Historical causation) دقیقاً در همین‌جا ما را در تدقیق و توضیح بهتر موضوع یاری می‌کند و به مطالعات تاریخ مشروطه انسجام می‌دهد.

حمید ژیان پور

عليت تاريخي، مفهوم سوبژكتيو است كه منجر به ظهور پديدايي نظريه تاريخي می‌شود. نظريه تاريخي به تحليل (و نه تبيين علي) پديدارشناسي زمینه‌های ناشناخته وقوع پدیده‌ها می‌پردازد و به نظر می‌رسد نمی‌تواند در معناي علت وقوع حوادث تاريخي منجر به تبيين مسلمات وقايع تاريخي باشد.

آنچه به مطالعات مشروطه انسجام می‌بخشد تدوين رويكرد نظريه تاريخي است.

محمود قناعتی

وقتی صحبت از علیت می‌شود دقیقاً علت وقوع حوادث مبثوت که خود این علل و عوامل نیز مبثوت شده‌اند موردبحث است و نه مفاهیم ذهنی و یا به قول شما subjective. لذا عدم استفاده از نظریه‌ی ماشه و علیت تاریخی مشخصاً در تبیین این موضوع برای من قابل‌قبول نیست.

حمید ژیان پور

اين اتفاق چگونه اين اندازه دقيق می‌افتد كه علت محتوم جاي عليت مفروض را بگيرد و وقايع تاريخي تبديل به مسلمات تاريخ بشود؟ مسلمات تاريخ، بزرگ‌ترین مغالطه تاريخ است.

محمود قناعتی

این اتفاق با تکیه بر اسناد و مدارک مشخص و دوری از فرضیات و تخیلات اتفاق می‌افتد. نتیجه‌ی محتوم و مسلمی در مطالعه‌ی تاریخ وجود ندارد، تنها مجموعه‌ای از ماتریال‌ها هستند که با دریافت آن‌ها ذهنیت‌های مختلف برای افراد مختلف قابل ایجاد خواهد بود.

مخلص کلام این‌که ذهنیت‌ها محتوم و مسلم نیستند اما عمده‌ی ماتریال‌ها هستند و خود آن‌ها نیز قابل قیاس و آنالیز با ماتریال‌های دیگر.

حمید ژیان پور

اسناد، حاوي دو نوع محتوي است:

١- اطلاعات (information) ٢- ديتا (data)

آرشيو، تألیف، تدوين و نگهداشت سند، مبتني بر "اطلاعات" سند است و سند پژوهی، پديدارشناسي محتواي سند و ارائه نظريه، مبتني بر "ديتا" است.

متريال (material)، در سند معنا نمی‌یابد.

فرضيات، تخيلات نيستند. فرضيات، تأملات مبتني بر شواهد نظري يا مباني نظري است كه به محقق اجازه می‌دهد تا در محتواي اسناد محققانه بينديشد و از یک‌جانبه نگری در فهم آنچه اطلاعات تاريخي (historical information) زير عنوان علت تاريخي به او تحميل می‌کند، گريبان انديشه خود را برهاند.

محمود قناعتی

کاملاً موافقم. در قوام فرمایش جناب‌عالی، قیاس و آنالیز ماتریال‌ها نیز دقیقاً برای استخراج data از انبوه information صورت می‌گیرد. البته محقق در بررسی اسناد نیز نباید به فرضیات و پیش‌داوری‌های خود اجازه‌ی دخالت دهد.

حمید ژیان پور

توجه كنيد "متريال" (material)، برساخته است يعني داراي اجزا و عناصر است و به‌خودی‌خود معنا نمی‌یابد. درحالی‌که "ديتا" ماهيت واحد، منسجم و يكپارچه دارد و به‌خودی‌خود معنا می‌دهد.

فرضيات محقق بايد قابليت فرض آزمايي داشته باشد. در هر فعاليت پژوهشي هدف محقق، آزمون فرضيه است نه اثبات فرضيه.

محمود قناعتی

موافقم.