متن و منتقد

تاج گُلی جان

سهیلا ورودی

پَنج شیش سالُم بود که آقاجانُم بِرَم یَکدِنه جوجه خوردو خِرید...! مُویَم هَمچی ذوق کِردِه بودُم کِه دایِم تو بَغَلُم می گیرفتُمِش عِین بِچه یِه خودُم...! َصرا دَم دَمایِ غروب کِه مِرَفت مادَرُم مُگُفت بیا موهاتِه بِبافُم...! مُویَم مِنشَستُم لَبِ پِلّهِ هَمی جوجه خوردویَم تو بغلم مادَرُم موهامِه دُمبِه اَسبی مِبافت...! با خودُم مُگُفتُم چی خوب بود جوجَمَم مو داشت مُویَم دَم دَمایِ غروب موهاشِه مِبافتُم...!

یَکروز دختر خالَم آمَد خانَما گُفت اِسمِ جوجَت چیه...؟ مُویَم یَک نِگاهی به تاج خوردوش کِردُم گُفتُم تاج گُلی...! یَک جَعبه یِه کَبشی بابام اُوُردِه بود سِلاخ سِلاخ کِردِه بود شَبا تاج گُلی رِه مِذاشتُم تو جَعبه که نِبادا گُربه بُخُورَش...! یَکبار دیدُم یَک گُربِه یِه سیایی لَبِ دیفال خَف کِردِه دِرِه بِه تاج گُلی نِگا مُکُنِه...! مُویَم زود رَفتُم تاج گُلی رِه گیریفتُم تو بَغَلُم لِنگِه کَبشُمِه دَراُوُردُم فَرت کِردُم طِرَفِ گُربِهِه گُفتُم پیشتِه پِدَرسَگ صاحاب...! پیشتِه...!

تاج گُلی کَم­کَم بزرگ رَفتُ رَنگِش عَوَض رَفت...! َک روز آقاجانُم گُفت کُو آقا تاج گلی...؟ گُفتُم اِنا اینجه یِه آقاجان... مَگه آقایِه...!؟ آقامَم گُفت ها... از شامسِ تو خُروسِه...! گُفتُم مَگه خروس بَده...؟ گُفت نِه آقاجان... خِیلِه یَم خوبه... مُنتِها دِگه بِرَت تُخُم نِمُکُنِه... بیذار بُزُرگتَر کِه رَفت یَک مُرغی یَم بِرَت مِستِنُم کِه زَنِش بِرِه...! اَنیسُ مونِسِش بِره...! هَمچی حَسودیم رَفت گُفتُم خُودُم اَنیسُ مونِسِشُم...! آقاجانُم گُفت بیچه جان تو که نِمتِنی تُخُم کُنی بِرَش بیچه بیاری کِه...! یَکَم فِکِر کِردُم گُفتُم پَس بیگیر آقاجان...! بِه آقا تاج گُلی مُگُفتُم بیچه یِه خوبی اَگه بِشی دامادِت مُکُنُم بِرَت زَن مِستِنُم...! بَعد شَبِش کِه خوابیدُم خواب دیدُم خانَمارِه چِراغونی کِردَن نَگو دامادیِه آقا تاج گُلیِه...! مُویَم یَک شِلیتِه یِه سوسَنی پام کِردِه بودُم هَمه مُگُفتَن مادَرِ داماد بُویِد بِرِقصِه... دَستُمِه گیریفتَن بُردَن وَسَطِ حَیاط مُطرِبا تیمپُو مِزَدَن مُویَم مِرِقصیدُم هِی بِهِم شاباش مِدادِن... چی خواب خوبی بود...!

یَکروز دیدُم تاج گُلی یَک صِداهایی دَرمیارِه... بِه آقا جانُم گُفتُم: تاج گُلی مریض رِفته یِقین آقاجان...! آقا جانُم گُفت نِه آقاجان... دِرِه بِه قوقولی قوقو می یِه بِچَت... مُنتِها هَنوز خوب زِبون وانِکِردِه...! مُویَم اَزو روز هِی جُلویِ تاج گُلی مُگُفتُم قوقولی قوقو تا خوب یاد بیگیرِه مارِه صُبا از خواب بیدار کُنِه...! روزا گُذشتُ گُذَشت... خروسِ مُویَم بِرِه خُودِش آقایی رَفت دِگِه...! دِگِه او جوجه یِه دیروزی نِبود کِه هِی قاق­قاق کُنِه... سینَشِه پور باد مِکِرد هَمچی مَقبول قوقولی قوقو مِکِرد کِه حَظ مِکِردی...! مُویَم هِی بِه آقاجانُم مُگُفتُم پَس کِی زَن میگیری بِره تاج گُلی...؟ خروسُم دِلِش زَن مِخِه... اَنیسُ مونِس مِخِه...!

یَک روز کِه آقاجانُم ماخاست بِره سَرِ کارِش گُفت شَب کِه آمَدُم یَک مُرغِ گُل باقالی بِرِه خروسِت میگیرُم... مُویَم گُفتُم آخ جان... وَرخاستُم دوتا ماچِش کِردُم گُفتُم دَستِت دَرد نِکُنِه آقاجان... بالاخَرِه اِمروز تاج گُلی جانُم داماد مِرِه...! آقام کِه رَفت مادَرُم گُفت نِنِه جان مُو مُرُم یَکَم سِبزی کوکو بیگیرُم زود وَرمِگِردُم... هَم تو حیاط بازی کُن با خودِت جَلدی میام... ها بالیکِلا... مُویَم گُفتُم چَشم... بِه شَرطی بِرَم یَکدِنِه لیسَک بِخِری...!

مادَر جانُم کِه رَفت مُویَم رَفتُم تو حیاط پیشِ قِفَسِ تاج گُلی گُفتُم مُجدِه بِدِه که خِبَرِ خُوش بِرَت دِرُم آقا... اِمروز دیگه اَز تنهایی دَر می یِی...! آقا جانُم گُفتِه... داشتُم هَمیرِه مُگُفتُم کِه یَکدِفِه دیدُم یَک چیزی سایَش اُفتاد رو زِمین... لَبِ دیفالِ نِگا کِردُم دیدُم وامُندِه صاحاب خروسِ هَمسِدِه یِه کِه تا دِلِت بِخِه زِشتُ بَدتِرکیب بود... با او لِنگایِ دِرازُ گِردَنِ دِرازِش عِینِ چُولِه غِزَک مُمُوند... دُختَرِ هَمسِدِه یَکروز بِهِم گُفته بود خروس دِداشُم جَنگیِه... هیشکی حَریفِش نِمِرِه... خروس لاریِه...! مُویَم دیدُم بِه خروسِ اَنتَرِشا مِنازِه اَز هَمو روز بازِش قَهر کِردِه بودُم...! وَرخاستُم آمَدُم بِخ دیفال گُفتُم پیشتِه خروسِ وامُندِه صاحاب... بُرُو تو خَنِه خُودِتا... لَبِ دیفال بِه چی نِگا مُکُنی تو خَنِه یِه مِردُم... پیشتِه...! هَم تا پیشتِه یِه دُوُمِه گُفتُم خروسِه اَزَم رو دیفال بالاشِه وا کِرد جَستی زَد تو حیاطِ ما دُنبال سَرُم... مُویَم جیغ کیشیدُم ها بُدُو...!

هَم عِینِ مُرغِ پَرکِندِه جیغ­جیغ مِکِردُم دُورِ حَیاط مُدُویدُم ای ذِلیر مُردِه یَم هِی خُودِشِه مِرِسُوند بِه مُو با چینگِش مِزَد بِه پوشتِ پام مویَم بُلَند تَر جیغ میکیشیدُم...! دُورِ دُوُم کِه هَموجور داشتُم گیریِه مِکِردُم جیغ میکیشیدُم دیدُم تاج گُلی اَزَم لایِ دَرِ قِفَس خُودِشه هَرجور بود کیشید بیرون پَرایِ گِردَنِشِه سیخ کِرد جیغ کیشید قاق... قاققققق... قاق...! خروسِ هَمسِدِه یَم دُوید رَفت جُلُوش جُفتِشا پَرایِ گِردَنِشارِه سیخ کِردَن اُفتادَن بِه جونِ هَم... مُویَم اوبَرِ حَیاط وِستادِه بودُم جیغ میکیشیدُم نِگاشا مِکِردُم...! خروس هَمسِدِه پِدَرسَگ صاحاب با هَمو لِنگایِ دِرازِش هَمچی تاج گُلی رِه زَد کِه تاج گُلی فَرت رَفت اوبَر... بَعدِش آمَد دُنبالِ مُو بُکُنِه کِه واز دیدُم تاج گُلی وَرخاست آمَد پِرید بِهِش حالا نَزِن کِی بِزِن... ای خروسِ هَمسِدِه واز هَمچی چینگ زَد به چِشمِ تاج گُلی کِه شُرشُر خون میامَد بَعدِشَم تاجِ خروسُمِه گیریفت مَگه وِل مِکِرد حالا بی صاحاب مُوندِه... مُویَم نَعلِینُمِه دَرآوُردُم فَرت کِردُم بِهِش تا وِل کِرد...! تاج گُلی هَم اَز چِشمِش خون میامَد هَم اَز تاجِش... خروسِ هَمسِدِه آمَد دوبَرِه چینگ بِزِنِه کِه تاج گُلی پِرید چینگِشِه گیریفت خُودِشَم اُفتاد زِمین دیدُم خروسِ هَمسِدِه یَم اُفتاد زِمین... هَموجور جُفتِشا بال بال مِزَدَنُ لِنگاشارِه تیکون تیکون مِدادَن... مُنتِها هیشکدُوم جونِ وَرخاستَن نِداشتَن... کَم کَم دیدُم هیشکُدُوم تیکون نِمُخُورَن...!

مُویَم گِریه مِکِردُم دِل مِزَدُم... یَواش یَواشَک رَفتُم جُلُو دیدُم نِه بابا... اِنگاری جُفتِشا مُردَن...! مَگه اَشکام بَند میامَد حالا... جُلوتَر کِه رَفتُم دیدُم یَک چیزی لایِ چینگِ تاج گُلیِه... خوب کِه نِگا کِردُم دیدُم زِبونِ خروسِ هَمسِدِه یِه کِه تاج گُلی گیریفتِه کیشیدِه بیرون اَز تو حَلقِش...! چینگِ تاج گُلی رِه واکِردُم زِبونِ خروسِه اَز توش دَرآوُردُم بَغَلِش کِردُم نِشَستُم هَمونجِه حالا گیریِه نَکُن کِی گیریه بُکُن... هِق هِق مِزَدُم مُگُفتُم قُربونِ قَدُ بالات بُرُم تاج گُلی جان... َردُ بِلات بِه جونُم... آمَدُم ماچِش کُنُم دیدُم یَک چِشمِشِه واکِرد... اَز خوشحالی ماخاستُم بال دَربیارُم... گُفتُم تُورِه بِه جانِ آقاجانُم نَمیر... آقاجانُم مِخِه بِرَت یَک خانُم مُرغِه گُل باقالی بیارِه... ماخام دامادِت کُنُم تاج گُلی جان... اِلهی مُو قُربونِت بُرُم چیشماتِه واکُن... بیمیرُم اِلهی کِه تُورِه ایجور نِبینُم مُو...!

خُلاصِه زود وَرخاستُم رَفتُم تو صِندُوقخانِه یَک شیشِه میرکُرکُرُم داشتِم با پنبه وَرداشتُم آمَدُم زَدُم بِه زَخماش کِه دیدُم مادَرُم آمَد... مُویَم هَموجور اَشک مِرِختُم بَراش تَعریف مِکِردُم کِه چیکار رِفتِه...! مادَرجانُمَم رَفت لِنگِ خروسِ بیصاحاب مُوندِه یِه هَمسِدِه رِه گیریفت جِنازَشِه اَزَم رو دیفال پَرت کِرد تو خانَشا... تاج گُلیمَم کَم کَم خوب رَفت... مُنتِها دِگِه یَک چِشمِش نِبود... بِجاش یِک خانُم گُل باقالی قِشَنگی داشت کِه هَمَش دُورِش مِچِرخِید بَراش اَدا اُصول دَر میاوُرد مُویَم هَمچی حَسودیم مِرَفت کِه چی...!

نقد تحليلي بر داستان تاج گلي جان

داستان مبتنی بر روان‌شناسی تحلیلی یونگ، قابل تحلیل است.

بخش مهمی از داستان به تعمق در مناسبات عاطفی جنبه‌های ناهوشیار یا "خود درونی"، مربوط می‌شود. توصیف رفتارهای مردانه (آنیموس Aimus) در درون ناهوشياري ناخودآگاه زن، تظاهری نسبتاً دقیق از شخصیت کامل زن را که با مرد درون خويش کامل می‌شود، نشان می‌دهد.

در داستان، رسیدن به وحدت و يگانگي زن با مرد درون، با توصیف مناسبات عاطفی با جنس مذکر، بيان صادقانه‌ای است که نشان‌دهنده تأمل باطنی نویسنده در بخشی از درون ناهوشيار، است. تصویری که او از جنس مذکر درون، ارائه می‌کند، رشد یابنده و قوی است. قدرت ازلی او (تاج گلي) در ستیز با تهاجمات نابهنگام عوامل بیرونی (خروس همسایه) بکر و دست‌نخورده باقی می‌ماند. درحالی‌که به بهای از دست دادن یک‌چشمش با آنیمای درون خود (زن درون خود) يگانه می‌شود.

متن داستان "مُویَم هَموجور اَشک مِرِختُم بَراش تَعریف مِکِردُم کِه چیکار رِفتِه...! مادَرجانُمَم رَفت لِنگِ خروسِ بیصاحاب مُوندِه یِه هَمسِدِه رِه گیریفت جِنازَشِه اَزَم رو دیفال پَرت کِرد تو خانَشا... تاج گُلیمَم کَم کَم خوب رَفت... مُنتِها دِگِه یَک چِشمِش نِبود... بِجاش یِک خانُم گُل باقالی قِشَنگی داشت کِه هَمَش دُورِش مِچِرخِید بَراش اَدا اُصول دَر میاوُرد" راوي به اصالت این پیوند و یگانگی شهادت می‌دهد "مُویَم هَمچی حَسودیم مِرَفت کِه چی...!" رسیدن به این اتحاد و یگانگی، آنیما (زن درون) و آنیموس (مرد درون)، كه از روز روشن آغاز می‌شود و به‌وسیله پدر، به انتها می‌رسد نمادی از بخش دوست داشتی نهاد ناهوشيار نویسنده است که او را دوست می‌دارد.

" َپنج شیش سالُم بود که آقاجانُم بِرَم یَکدِنه جوجه خوردو خِرید...! مُویَم هَمچی ذوق کِردِه بودُم کِه دایِم تو بَغَلُم میگیرفتُمِش عِین بِچه یِه خودُم...!"

اما مادر، آن بخش از خود هوشیار نویسنده است که کنترل‌کننده است و در سایه دلگیر غروب قرار دارد و برای راوی ناخوشایند است. "عَصرا دَم دَمایِ غروب کِه مِرَفت مادَرُم مُگُفت بیا موهاتِه بِبافُم...! مُویَم مِنشَستُم لَبِ پِلّهِ هَمی جوجه خوردویَم تو بغلم مادَرُم موهامِه دُمبِه اَسبی مِبافت...!" بستن موهای دم‌اسبی نمادی از کنترل مادر بر راوی است؛ اما پدر که آغازکننده و امر کننده و جلوبرنده است از نهاد راوی به او الهام می‌کند و منشأ حرکت او به سمت آنیموس است. پدر در صبح، جوجه می‌خرد؛ زیرا مادر در غروب موهای او را در کنار آن جوجه (که خروس می‌شود)، می‌بافد.

نویسنده توانسته است در عین ظرافت صادقانه، برش طولی در سطح خودآگاه (هوشیار) و ناخودآگاه (ناهوشیار) شخصیت بزند و احساس ناشی از پروژکشن (تصویر) آنیموس (مرد درون) را تا حدودی و البته مبهم، به تصویر بکشد. تصویری که او از آنیموس درون ارائه می‌دهد مثبت، سازنده و رشد دهنده است. بدین ترتیب آنیموس (مرد درون) در کودکی نمی‌ماند (جوجه بزرگ می‌شود) پلی می‌شود میان نهاد (پدر که آغازکننده است)، (از دیدگاه راوی) و فراخود (مادر که کنترل‌کننده است).

این‌همه دل‌بستگی به تاج گل (آنیموس) به جهت تأکید بر نقش سازنده او در ایجاد تعادل و آرامش در نويسنده است. نویسنده قادر بوده است مدل مفهومی نسبتاً کامل و دقیقی از روابط باطنی در ناخودآگاه ناهوشیار، ارائه دهد.

متن داستان یکدست و روان است. آغاز و انتهای داستان عمیق و تأثیرگذار، شروع و خاتمه می‌یابد. پیوستگی مفهومی در داستان مدیون نگاه باطنی نویسنده به دنیای درون است.

نگاه درونی حاصل تأملات عمیق باطنی است و نوعی کشف و شهود تلقی می‌شود. داستان در روایت ناگفته‌های پنهان درون، موفق بوده است.

نویسنده آرامش خود را در بیان نگاه باطنی، می‌یابد.

به نویسنده داستان به سبب ساخت دروني عميق و پرداخت بيروني دقيق تبریک می‌گویم.

(ویرایش جدید)

(حمید ژیان پور)