متن و منتقد

‍ زبان تكويني رشد يابنده

(محمد بن نصیرالدین جعفر مکی حسینی_ بحرالمعانی (مجموعه نامه‌های عرفانی))

«بحرالمعانی» متنی عرفانی مربوط به قرن نهم هجری است که به سبک تمهیدات و نامه‌های عین­ القضات همدانی، وقایع دوران خود را تشریح کرده است.

این کتاب که نخستین بار 70 سال پیش در هند چاپ شد، شامل 25 نامه است که مکی آن‌ها را به یکی از مریدان خود نوشته است. هرکدام از این نامه‌ها با غزلی از مولانا یا عطار آغاز می‌شود و نیز با غزل دیگری از این دو شاعر به اتمام می‌رسد.

بحرالمعانی به لحاظ بیان ساختار افراد در طبقات جهان‌بینی عرفانی ازجمله ولی و قطب، جزو کتاب‌های مرجع و از نخستین آثار مکتوب دراین‌باره است. مکی در این کتاب شرح‌حال مختصری از حدود 460 تن از اولیا یا قطب‌های عرفان زمانه خودش را در محدوده جغرافیایی از شبه‌قاره هند تا اندلس آن زمان آورده است.

از این کتاب تنها 2 نسخه در جهان وجود دارد؛ یکی نسخه عکسی که در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و دیگری نسخه‌ای از آن‌که در کتابخانه ملی از آن نگهداری می‌شود.

زمان کتابت یکی از این نسخه‌ها اول شوال 1905 و محل آن حیدرآباد هند است که هم‌اکنون در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران از آن نگهداری می‌شود. کتابت نسخه دیگر نیز به ربیع‌الاول 1303 هجری قمری برمی‌گردد که توسط میرحسن علی کتابت شده است.

این اثر پس از  70 سال مجدداً توسط محمد سرور مولایی تصحیح‌شده است.

نقد و تحلیل

در متون كهن، نشانه‌ها، علائم، نمادها و معاني، معرف زبان تكويني رشد يابنده اثر است. ازاین‌رو ماهيت يك اثر در ارتباط معنايي با آثار مرتبط با خود موردبررسی و تصحيح قرار می‌گیرد. 

تكوين معاني در يك اثر، تكوين در ساختار زيان رشد يابنده اثر است. كنكاش در ماهيت ساختار زبان، منجر به شناخت زمينه و موقعيت تكامل زبان‌شناسی است. 

بنابراين به نظر می‌رسد تصحيح متون، اولين گام و اولين مرحله در تائید و تصديق مصاديق نشانه‌ها، علائم، نمادها و معاني است تا محقق مبتني بر صدق معاني به كنكاش در ماهيت زبان‌شناسی معاني بپردازد. 

در مرحله بعد تحليل ساختار تكويني زبان‌شناسی اثر، با استفاده از روش تحليل گفتمان انتقادي، روشي است كه با استفاده از آن‌یک اثر در سير تكويني معاني رشد يابنده خود در دو بخش دروني، ماهيت ذات معاني اثر و در بخش بيروني، كنكاش در موقعيت شکل‌گیری و رشد معاني متأثر از زمینه‌ی فرهنگي و اجتماعي، مورد واكاوي قرار می‌گیرد.

در این صورت محقق قادر است تا در شناخت ذات ماهيت اثر كنكاش كند.

 (حمید ژیان پور)