متن و منتقد

آیا آن لحظه که گذشته، باز خواهد گشت؟

(سادات هاشمی)

درست است که بازتاب لحظات و اعمالمان ممکن است به شکلی متفاوت به ما بازگردد، اما آیا آن لحظه که گذشته، باز خواهد گشت؟ من فکر می‌کنم کیفیت، مصداق یا نمود بیرونی هر چیزی می‌تواند باشد که قابل‌تغییر است و به ذات برنمی‌گردد.

من معتقدم که خود لحظه برگشت‌پذیر نیست، اما بازتاب آن لحظه ممکن است به ما برگردد و طبیعی است که هرلحظه بازتاب متفاوتی دارد که به عمل ما در آن لحظه برمی‌گردد و این مسئله چه منافاتی می‌تواند با وحدت و استقلال ما داشته باشد؟

کیفیت هرلحظه‌ی انسان با لحظه دیگر متفاوت است. در اینکه لحظه، منحصربه‌فرد و غیرقابل تکرار است شکی ندارم.

نقد و تحلیل

هیچ‌چیز در اين دنيا بی‌بازگشت نيست. لحظه‌هایی را كه می‌گذرانیم، باکیفیت متفاوت به ما بازمی‌گردند. اميد از بطن لحظه‌هایی كه به‌سوی ما بازگشت می‌کند متولد می‌شود. در غير اين صورت زندگي بی‌معنی بود. كيفيت در ذات لحظه‌ای است كه بازگشت می‌کند. در اين صورت ذات لحظه به ما بازگشت می‌کند؛ اما بازتاب، متعلق به ذات لحظه نيست و كيفيتي متكثر است كه به ذات لحظه تعلق بلاواسطه ندارد و وابستگي مشروط دارد. اگر بپذيريم كه بازتاب عمل، بازگشت لحظه است، در اين صورت با توجه به تكثر و عدم وحدت در بازتاب كه نشانه عدم تعلق او به ذات لحظه است، در اين صورت يك انسان بی‌شمار انسان بود كه در ذات هستي خود وحدت و استقلال نداشت مانند جمادات، نباتات و حيوانات كه به نظر می‌رسد وحدت و استقلال فردي ندارند.

با توجه به وحدت ذات، اگرچه لحظه، بی‌بازگشت نيست؛ اما هر عمل فقط یک‌بار انجام می‌شود. بازگشت در كيفيت است. اگر هر عمل چندين بار تكرار می‌شد. در اين صورت لحظه‌ها بی‌بازگشت بود و انسان مسئوليتي در قبال عمل انجام‌شده نداشت. لحظه‌ها به ذات خويش بازمی‌گردند. من معتقدم خود لحظه بازگشت‌پذیر است. زيرا بازگشت در ذات است و عمل باکیفیت، عمل به ذات است. اين تفاوت، تفاوت در ارزش‌گذاری است. این نوع تفاوت، كيفيت در قال است نه كيفيت در حال (ذات).

(حمید ژیان پور)