گفتگو
تفکر
سادات هاشمی
"تفکر تنها از جایی شروع می‌شود که بدانیم عقل که قرن‌ها ستایش‌شده سرسخت‌ترین دشمن تفکر است."
حمید ژیان پور
اينجا منظور عقل محض نيست بلكه عقل امرونهی است. شايد اينجا منظور، يك وجهي از اخلاق هم باشد.
سادات هاشمی
مگر کار عقل جز این است؟ تشخیص خوب و بد و بعد امرونهی.
اگر منظور اخلاق باشد، چرا عقل به‌کاررفته است؟ به نظرم عقل لازم است اما کافی نیست، این تفکر است که به کمک عقل می‌آید.
حمید ژیان پور
اخلاق و چگونگي عمل تشخيص خوب و بد عقل و قانون، ارتباط نزديك و متقابل با يكديگر دارند.
سادات هاشمی
اگر فکر کنیم که عقل برای ما و در هر چیزی کافی است، سخت در اشتباهیم و در اینجاست که باید این عقل را دشمن تفکر بدانیم.
حمید ژیان پور
تفكر موجب فراروي از عقل، قانون و اخلاق عافيت انديش می‌شود. نظريه اخلاقي گلبرك درباره چگونگي شکل‌گیری اخلاق نزد كودكان و بزرگ‌سالان را مطالعه كنید.
گاندي نمونه بارزي از فراروي از عقل، اخلاق و قانون بود.
سادات هاشمی
اتفاقاً به نظر من، گاندی اخلاق مدار و نیز قانون‌مدار بود.
چطور؟
حمید ژیان پور
انسان‌های خودشكوفا به فرا قانون و فرا اخلاق دست پيدا می‌کنند. حركت بر مدار قانون موجب بازسازي و اصلاح قانون نمی‌شود.
سادات هاشمی
عقل به نظر من خوب و بد را تشخیص می‌دهد، به همین دلیل به اخلاق نزدیک است.
حمید ژیان پور
خوب و بد مطلق نيست.
سادات هاشمی
بله نیست، اما عقل کلیت را تشخیص می‌دهد اما بعدازآن این نحوه اندیشیدن یا همان تفکر ماست که راه و مسیر عمل ما را مشخص می‌کند.
حمید ژیان پور
تشخيص كليت كار مهمي به نظر نمی‌رسد. كليت و ساختار هميشه وجود دارد و بالاخره با اندك تأملی آشكار می‌شود.
نحوه انديشيدن، عقل را به هم می‌ریزد و يا این‌که بهتر بگويم موجب ريزش باورهاي عقلاني می‌شود. اين معنايي براي اين جمله است:
"تفکر تنها از جایی شروع می‌شود که بدانیم عقل که قرن‌ها ستایش‌شده سرسخت‌ترین دشمن تفکر است."
وقتي باورهاي عقلاني تا آن اندازه مستحكم باقي بماند كه هيچ تفكري موجب ريزش آن نشود، عقل سرسخت‌ترین دشمن تفكر محسوب خواهد شد.
سادات هاشمی
قبول دارم. به نظرم باورهای عقلانی سست، تعصبات به وجود آمده است.
حمید ژیان پور
باور خودش نوعي تعصب است. باورهاي عقلاني محكم يعني تعصب محكم.
يكي از شرايط علم، آزمون‌پذیری است. يعني اينكه علم بايد شرايط بازسازي و احياي خود را پس از نقض به‌وسیله آزمون را داشته باشد.
سادات هاشمی
می‌شود گفت تفکر عقلانی، مانع ایجاد باور می‌شود؟
حمید ژیان پور
بله.
سادات هاشمی
نتیجه عقل، علم هست اما نتایج تفکر، انتزاعی است.
حمید ژیان پور
بله درست است. تفكر، همواره در حال انتزاع نقيض عقل است تا آن را به‌وسیله ضدش به جلو براند؛ مانند آنچه در فرضيات علمي دانشمندان به وجود می‌آید.
سادات هاشمی
یعنی همیشه؟
حمید ژیان پور
اين از ویژگی‌های تفكر فلسفي است. براي همين است كه فلسفه، مادر علم است.
سادات هاشمی
وقتی در مفهوم چیزی که عقل، صد درصد تأیید می‌کند، شک می‌کنیم، یعنی در حال تفکر فلسفی هستیم؟
در ضمن آن چیزی که دل می‌گوید، یعنی احساس ما، در کدام مقوله می‌گنجد؟
حمید ژیان پور
احساس در تفكر نقش مهمي دارد و كانت هم در عقل محض بر آن تأکید می‌کند.
سادات هاشمی
این احساس نیست که مسیر تفکر عقلانی را عوض می‌کند؟
حمید ژیان پور
اما دل يا شهود اگر منظور حدس و گمان اوليه باشد كه درست‌تر آن است كه بگويم حدس عالمانه، آغاز فرض انديشي در علم است و فرضيه، باورهاي علمي را بازسازي و احيا می‌کند.
منظور از احساس در اينجا تجربيات حسي و دریافت‌های حسي و رئال است نه احساسي شدن.
سادات هاشمی
بله متوجه ام. دریافت‌های شهودی در غیر علم، چه جایگاهی دارند؟
حمید ژیان پور
منظور شما دریافت‌های شهود عرفاني است؟
سادات هاشمی
بله.
حمید ژیان پور
دریافت‌های شهودي به نظر من اگر بر گمان باشد مانند آنچه نزد حافظ و سعدي و برخي ديگر از بزرگان عرفان وجود دارد مسير علم را به‌سوی ناتمام هموار می‌کند؛ اما اگر مانند آنچه نزد مولانا و شمس وجود دارد مسير علم را به‌سوی اتمام هموار می‌کند.
اشعار حافظ بر گمان است و اشعار مولانا بر ايمان است.
موضوعات مرتبط: گفتمان
برچسب‌ها: گفتمان
