متن و منتقد

فارسی‌زبان یا فارسی‌دان

(ایواز طاها)

مرکز یک موجود یکپارچه نیست، واقعیتی است با گسل‌های متعدد در درون خود. همه‌ی انسان‌هایی که به زبان مسلط حرف می‌زنند لزوماً درصد تحمیل زبان، فرهنگ، اسطوره و خاطره‌ی ازلی خود بر دیگران نیستند. برخی از آن‌ها مثل هر انسانی به زبان و یا زبان‌هایی، منویات درونی و دانش خود را بیان می‌کنند. نمونه‌اش متفکر حقیقت‌جویی چون مصطفی ملکیان که درجایی دورتر و حتی مخالف موضع مرکز ایستاده است. به گفته‌ی وی چون تعبیر "فارسی‌زبانان" عده‌ای را می‌آزارد لذا ازاین‌پس از تعبیر "فارسی‌دانان" استفاده خواهد کرد. چون «تعبیر "فارسی‌زبانان" شامل حال اقوام ایرانی‌ای که زبان مادری‌شان فارسی نیست، مانند کردها، عرب‌ها، آذری‌ها، ارمنیان، آشوریان، ترک‌ها، ترکمن‌ها و بسیاری دیگر نمی‌شود و بنابراین، این تعبیر، اینان را از شمول مخاطبان خارج می‌کند و جفایی در حقشان روا می‌دارد.» [...]

نقد و تحلیل

اصطلاحي كه آقاي ملكيان انتخاب کرده‌اند (فارسي دانان) جداي از هدفي كه برگزیده‌اند و منظوري كه آن را باصداقت بيان کرده‌اند، اين ابهام را به وجود می‌آورد كه "آگاهي"، اولي و مقدم بر "زبان" است. يعني ابتدا آگاهي شكل می‌گیرد سپس زبان نضج می‌گیرد درحالی‌که به نظر می‌رسد ابتدا زبان شكل می‌یابد سپس آگاهي نضج می‌گیرد. نمونه آن تحقيقات باليني ژان پياژه درباره‌ی تطور مراحل رشد رواني حركتي كودك است.

اين فرض كه اصالت زبان مقدم بر آگاهي است و آگاهي تالي و پيرو زبان است در نظريات روان‌شناسی ژنتيك مورد تأیید قرارگرفته است [...]

فهم تاریخی مفاهیم

من مشكلات فرهنگي را نه در "فرهنگ"، بلكه آن را در چگونگي درنگ در فرهنگ و تأملات روشنفكرانه در مفاهيم آن می‌یابم.

"مفاهيم" بايد منبسط باشد و ما قادر باشيم سيال بودن آن را درك و در آن شناور شويم.

متأسفانه جزم‌اندیشی در ارائه مفاهيم علمي در جهان سوم، غبار تحكم و ديكتاتوري روشنفكري را در آسمان انديشه، تیره‌تر نموده و فضا را براي روش‌های فهم و درك آزاداندیشی در بستر دمكراسي فراگير تا حدودي مسدود كرده است.

بنابراين به نظر می‌رسد، فهم تاريخي ما از مفاهيم نه به فرهنگ كه به چگونگي درنگ در فرهنگ و تأملات روشنفكرانه ما مربوط است...

(حمید ژیان پور)

رويكرد هالستيك

رويكرد هالستيك (Holstic) يا کل‌نگر داراي نظام به‌هم‌پیوسته از عناصر و مؤلفه‌های خُردنگر است كه درهم‌پیچیده است و داراي معنايي به نام خردمندي است.

اين فرض كه: "كسي كه تعقل بیش‌ازاندازه داشته باشد زیبایی‌ها را در يك قالب خواهد ديد و تفاوت‌ها را بی‌مورد و بی‌ارزش پندار خواهد كرد" با اصل پيچيدگي خرد و تعقل ورزي در تناقض است.

به‌عنوان‌مثال؛ وقتي شما عظمت كوه را از دور می‌نگرید آيا پیچیدگی‌های عميق و تودرتوي درهم‌تنیده كوه را می‌توانید یکجا و از راه دور درك كنيد و بدون آن‌که در عمق مسير آن گام برداريد درباره آن به بيان دقيق بپردازيد؟

به نظر می‌رسد اگرچه كليت درهم‌فشرده فراتر از عمق زيبايي درهم‌تنیده است اما درك عظمت درهم تنيدگي بدون بيان تفاوت‌های عناصر درهم‌پیچیده دروني، امکان‌پذیر نيست.

تعقل خردمندانه معرف ظرافت پیچیدگی‌های روشن‌بینانه است كه صراحت و بداهت آن به‌وسیله علم و به‌تدریج آشكار می‌شود.

كسي كه تعقل بيش اندازه دارد، زیبایی‌ها را برخاسته از تفاوت‌ها و پيچيدگي درهم‌تنیده درك خواهد كرد و بر تفاوت‌های درهم‌تنیده تسلط خواهد داشت.

(حمید ژیان پور)

گفتگو

چهره احمدشاهِ دمکرات

(علی مرادی مراغه‌ای)

‍ چهره احمدشاهِ دمکرات

در ایران هر طایفه‌ای که به قدرت رسیده است کوشیده با تحریف تاریخ، طایفه قبلی را لجن‌مال کند. نگاهی به سریال‌ها و فیلم‌های بعد از انقلاب و تاریخ‌نویسی رسمی فعلی نیز همین ادعای ما را نشان می‌دهد. البته تاریخ‌نویسی کلِ دورانِ دو پهلوی نیز همواره می‌کوشیده در ضدیت با دوران قاجاری به‌ویژه آخرین شاه آن سلسله یعنی احمدشاه، تصویرِ سیاهی از سلسله قاجاریه به دست دهد، درحالی‌که تاریخ ایران هیچ شاهی را به‌اندازه احمدشاه سراغ ندارد که شاهی قانون‌مدار، دمکرات و در چارچوب مشروطه باشد! شاهی که در کل دوران شاهی خود، سلطنت کرد نه حکومت.

احمدشاه قاجار آخرین و هفتمین پادشاه این سلسله بود. او با تعهد به قانون اساسی تنها پادشاه دموکرات تاریخ ایران باقی ماند و در دوران سلطنت وی انتخابات آزاد، احزاب سیاسی، روزنامه‌های آزاد شکل گرفت و او خود هرگز به مقابله با آن‌ها برنخواست. برپائی جنگ جهانی اول، تغییر نقشه سیاسی جهان، انقراض تنها امپراتوری مسلمان [عثمانی]، تأسیس اولین کشور سوسیالیستی در شمال ایران و تأسیس اولین پالایشگاه نفت منطقه در جنوب ایران، نیاز به وجود حکومت‌های قدرتمند ضد کمونیستی را در حاشیه جماهیر شوروی ایجاد کرد[...]

حمید ژیان پور

وقتي شما فرزندتان را در كلاس اول ثبت‌نام می‌کنید انتظار ندارید پس از پايان سال اول او باسواد تلقي شود مگر آن‌که از برخي امور شخصي و سرگرمی‌های خودتان كم كنيد و به‌تدریج براي ترقي و كمال فرزندتان گام‌به‌گام با او همراهي كنيد و از مساعدت و مجاهدت در اين راه دريغ نورزيد.

اين ساده‌لوحانه است كه ما در زميني كه نيازمند باغباني و باغداري است با كاشتن دانه برويم به خانه و تمام [...]

امام حسین (ع)

می‌اندیشم؛

امام حسين (ع) سرور عاشقان است...

او به ما آموخت در جنگ هم می‌شود جايي براي عشق باز كرد...

آري؛

عشق، روئيدني است...

عشق، از غيب نمی‌آید...

عشق، از عيب می‌آید...

(حمید ژیان پور)

تابوت

(کیومرث محمدپرست)

جنگل،

تابوت بلند سروهاست

در نگاه سوزآور پائیز

کاش آدمیزاد

در جنگل‌های بی‌برگ

نشان بلندی بود از آتش

دود...

دود...

نقد و تحلیل

سرو، نماد آزادگي است

قد كشيدن سرو، نماد زندگي است

زندگي، آواز دارد.

جنگل

آواز بلند سرو است

در نگاه سوزآور پاييز

كاش آدميزاد

در جنگل‌های بی‌برگ می‌سرود [...]

رنگ و فرهنگ

(دکتر فرمان فرضی)

ترک خوب ایرانشهری!

ترک خوب ایرانشهری درواقع تورک نیست فقط از پدر و مادری ترک متولدشده او لزوماً آدم بد یا گناهکاری نیست. او درواقع یک قربانی است. قربانی یک نسل‌کشی فرهنگی مخوف و جنایت‌کارانه. اگر در مدرسه به‌جای فردوسی، فضولی می‌خواند، ای‌بسا الان یک فضولی‌شناس برجسته بود. اگر در رادیو به‌جای مرضیه صدای ربابه و شوکت را می‌شنید ای‌بسا الان عاشق موسیقی آذربایجان بود. اگر اوزئییر حاجی‌بیگ‌اوف و اوپرای کوراوغلو را شناخته بود این‌قدر شیفته لوریس چکناواریان نمی‌شد.

اگر بجای توهمات باستان گرایانه‌ی پهلویستی تاریخ خوانده بود الان به هزار سال سابقه حکمرانی تورکان در این کشور می‌بالید. اگر اوزون حسن و شاه اسماعیل و آقامحمدخان و نادرقلی افشار را درست می‌شناخت نیاز نداشت به توهمات باستانی ماسونها دل‌خوش کند [...]

نقد و تحلیل

رنگ و فرهنگ؛

تحليل محتواي متن "ترك خوب ايرانشهري"، نشان می‌دهد، متن مورد تحليل به نظر می‌رسد فاقد گفتمان انديشگي و تبيین روابط علي درون محتوايي يا "تم اثر" است.

"تم اثر"، بر اين نكته تأکید می‌کند كه نظام معنايي درون محتوايي، معرف شاكله يا كليت انسجام معنا يافته محتوا است كه می‌توان به‌وسیله آن مفاهيم و گزاره‌های مندرج در متن را بازشناسايي و موردنقد و تحليل قرارداد.

پارادايم يا رويكرد نيز همين معنا را می‌رساند [...]

جنگيدن و فهميدن

مبلغ آگاهي از اعتقاد سخن می‌گوید او كسي است كه مردم را براي جنگيدن برمی‌انگیزد...

متفكر آگاهي از انتزاع سخن می‌گوید او كسي است كه مردم را براي فهميدن برمی‌انگیزد...

(حمید ژیان پور)

دمکراسی

می‌اندیشم؛

سرگذشت نافرجام حق‌خواهی نشان داده است

مجاهد حقيقت، خودش را ثمره حقيقت می‌نامد...

دمكراسي، نتيجه ايمان به حقيقت نيست...

دمكراسي، مبين ابهام در حقيقت است...

(حمید ژیان پور)

حق-محوري و ايدئولوژي

به نظر می‌رسد، حق-محوری، پیش از آن‌که عینیت بیابد، بایسته است تا جایگاه تأمل‌انگیز آن در انبساط ذهنیت تربیت فرد، رشد کند. این بدان معنا است که حق-محوری، به‌عنوان سابجکتیو ذهن، مقدم بر ابژه ذهن است.

سیاست اما عینیت حق-محوری را مقدم بر سابجکتیو ذهنیت حق-محوری می‌داند و از بطن آن تکلیف بیرون می‌آورد.

جهان رویارویی‌های سیاسی، جهان تکلیف مدار است که زبان اخلاق و تفکر را قربانی زمان ارتجاع و انتحار می‌کند و ایدئولوژی زاده می‌شود...

ايدئولوژي، زبان تحکم سياست است...

(حمید ژیان پور)

فاصله ميان آگاهي و تفكر

می‌اندیشم؛

فاصله ميان آگاهي و تفكر، فاصله ميان ديكتاتوري و دمكراسي است...

آگاهي، منتهي به دمكراسي نخواهد شد.

انقلاب، انفجار آگاهي است نه انتهاي آگاهي...

(حمید ژیان پور)

رؤیای لطيف يا رؤیای عميق

كسي كه در دريا بر روي آب شنا می‌کند، در حال انتفاع است.

او به خودش و امكاناتش می‌اندیشد...

آري؛

او رؤیایش لطيف است...

و اما

كسي كه در عمق پهنه گسترده دريا غوص می‌کند او در حال اكتشاف است.

از انديشه خويش بيرون آمده است و به شگفتی‌های ناپيداي عميق دريا می‌اندیشد تا اصالت هويت دريا را بشناسد.

آري؛

او رؤیایش عميق است...

(حمید ژیان پور)

ديوار اعتقاد

شاهنامه، كتاب طلب نيست.

شاهنامه، كتاب طرب نيست

شاهنامه، گفتمان خرد است

شاهنامه، با انتزاع آغاز می‌شود.

شاهنامه، با انتفاع آغاز نمی‌شود

شاهنامه، كتاب اعتقادي نيست.

شاهنامه، بياني انتزاعي است

شاهنامه بيان شيوايي از تفكر عريان است

و شعر رؤیا است [...]

برگ‌های بريده تاريخ

می‌اندیشم؛

برگ‌های بريده تاريخ را نه در احوال مردمان كه در اخلاق حاكمان بايد جستجو كرد...

(حمید ژیان پور)

دو ماهی قرمز

(شهین راکی)

می‌رفت

تا دو ماهی قرمز

در تُنگ ِکوچک چشمانش را

به دریا بسپارد

می‌رفت

و می‌دیدم

چه آرام

آب

از سرش

می‌گذشت.

نقد و تحلیل

زیبا و پرمعنا...

آنچه این شعر کوتاه را برای من پرمعنا و زیبا نشان می‌دهد، تباین در شعر است. تنگ کوچک چشم، به‌خودی‌خود ژرف و عمیق است (کوچک و عمیق). دو ماهی کوچک، مانند دو چشم یک هدف بزرگ را دنبال می‌کنند (کوچک و بزرگ). عظمت وسعت دریا به‌آرامی از سر دو ماهی کوچک می‌گذرد و این عظمت در عمق نگاه کوچک دو ماهی، معنا می‌یابد. (صورت و عظمت). در این شعر مفهوم تباین به زیبایی ترسیم‌شده است.

تباین، به شعر پیچیدگی و زیبایی می‌بخشد...

(حمید ژیان پور)

اعتمادبه‌نفس کاذب

می‌اندیشم؛

این نشانه اعتمادبه‌نفس کاذب است که فرضیاتمان را تصدیقات بدانیم... کسی که آرام روبه‌جلو حرکت می‌کند فرصت آن را خواهد داشت، نیم‌نگاهی به پشت سرش بیندازد تا همه‌چیز را در مسیر رفتن خراب نکند...

(حمید ژیان پور)

انسان، كلمه است

می‌اندیشم؛

انسان، جسد نيست كه بشود آن را در آمار و ارقام خلاصه كرد.

فلسفه به ما می‌آموزد، انسان، كلمه است، می‌شود آن را به شکل‌های مختلف قرائت كرد...

(حمید ژیان پور)

آنات آزادی

می‌اندیشم؛

تدقيق در تاريخ مفهوم آزادي نشان داده است آنچه با مبارزه به دست می‌آید، آنات آزادي است نه آداب آزادي...

(حمید ژیان پور)

تاریخ

می‌اندیشم؛

تاریخ، تنها حقيقت بی‌بازگشت است كه تسليم نخواهد شد...

(حمید ژیان پور)

دانه‌های تسبيح

(علی مرادی مراغه‌ای)

رضاشاه در شعارهای تهران و تبریز!...

در روزهای اخیر، برخی شهرهای ایران تجمعاتی در حمایت از مطالبات مردم خوزستان در خصوص بحران آب برپا کردند، آنچه به نظر من، در این تجمعات قابل تعمق بوده شعارهای متفاوت و درواقع، متضادِ جوانانِ تبریز با جوانان تهران بوده که به نظر می‌رسد باگذشت زمان، این شکاف بیشتر و بیشتر هم می‌گردد!...

• یک‌صد و بیست سال پیش که ایرانیان، آماده برای انقلابِ مشروطیت می‌شدند تا قدرت قاجاری را تهدید و تحدید کنند و از رعیت و صغارت مبدل به شهروند گردند، نه‌تنها چنین شکافی وجود نداشت بلکه حتی اوضاع تهران و تبریز برعکس بود یعنی تهران در پی اصلاحات نرم و حتی سازش با شاه قاجاری بود اما تبریز در پی انقلاب برعلیه شاه قاجاری!...

و هر موقع، پارلمان تازه بنیاد در تهران در پی سازش با محمدعلی شاه قاجار و در پی سستی و عقب‌نشینی از آرمان‌های انقلاب مشروطیت برمی‌آمد با نهیب تندِ انجمن ایالتی تبریز و مشروطه خواهان تبریز مواجه می‌شد به‌طوری‌که یک‌بار، وقتی تهران در پی نرمش با شاه قاجار و مشروعه خواهان برآمد، تبریز تهدید کرد که اگر چنین است بهتر است نمایندگان تبریز به تبریز بازگردند تا در خود تبریز، پارلمان ایدئال مشروطه را تشکیل دهیم [...]

نقد و تحلیل

دانه‌های تسبيح؛

احتراماً درباره متن چند ابهام وجود دارد که مبتنی بر مفاهیمی که متن به آن پرداخته است، قابل‌بیان است.

الف) در متن، مفهومی صحیحی وجود دارد که نشان می‌دهد انقلاب مشروطه، خاستگاه مطالبات به‌حق، مشروع و قانونی مردم ایران است که همواره الهام‌بخش حق‌خواهی و حق‌طلبی مردم بوده است.

ب) مردم تهران و تبریز اگرچه نیت متفاوتی در مواجهه با "تهدید و تحدید" استبداد داشته‌اند اما درک متفاوت و متضادی از قدرت حق‌طلبی مشروطه‌خواهی نداشته و قانون سالاری را معیار و انگیزه حق‌خواهی می‌دانسته‌اند [...]

گفتگو

فلسفه / آگاهی / اندیشه

آقای پژمان

شاید ایران پیش از انقلاب بر جناب اسکات کوپر بهشت بوده، ولی بر من که ۳۷ سال در آن دوران زندگی نمودم چنان نبود. شاید هم‌معنی بهشت را به‌درستی نمی‌دانم. از دیدگاه من برای آشنایی با وضعیت پیش از انقلاب، باید از کتب نوشته‌شده خود درباریان هم سود برد. این کتب کم هم نیستند، تقریباً کمی گوشه‌های تاریک اندرونی حاکمان پیشین را روشن می‌سازند.

دکتر احسان نراقی که چهار گفتگوی خصوصی چندین ساعته از اول مهرماه ۵۷ با شاه داشته، چنین می‌نویسد:

(... پس‌ازاین مقدمه، شاه گفت: من می‌خواستم از تحلیل شما درباره موقعیت فعلی ایران اطلاع حاصل کنم. این اغتشاشات و تحریکی که دارد عمومیت می‌یابد، از کجاست؟ بانی آنچه کسی است؟ چه کسی پشت این مخالفت‌ها قرارگرفته است؟ این جنبش مذهبی را کی باعث شده است[...]

حمید ژیان پور

من خانه كلنگي را تصور می‌کنم كه رو به ويراني است و شما اهتمام می‌کنید تا خانه را از نو بسازيد. در حال ساختن خانه هستيد و در هر مرحله براي ساختن، مشغول خراب كردن هستيد، شما چيزي را خراب نمی‌کنید آنچه كه در حال تخريب است را از سر راه برمی‌دارید و در ميانه گردوخاك و خاشاك اميدوار به‌پیش می‌روید.

پیش‌بینی می‌کنید راه زيادي براي رسيدن به مقصود در پيش داريد [...]